สถานการณ์: นักเรียน ม.5 คนหนึ่งสงสัยว่าเหตุใดในอินเดียปัจจุบันจึงมีภาษาและวัฒนธรรมหลากหลายแม้เป็นประเทศเดียวกัน คำถาม: หากคุณอธิบายประเด็นนี้ด้วยเหตุการณ์ในอดีตของชมพูทวีป คุณจะเชื่อมโยงกับเหตุการณ์ใด

ระบบการปกครองในสมัยพุทธกาล สถานการณ์: สมมุติคุณเป็นนักเรียนในแคว้นสักกะ สมัยพุทธกาล ได้รับเชิญให้เสนอรูปแบบการปกครองที่เหมาะสมกับประชาชนในยุคนั้น คุณจะเลือกแบบใด พร้อมให้เหตุผลทางสังคมและศีลธรรม

โครงสร้างสังคมและระบบวรรณะ สถานการณ์: หากคุณเป็นผู้ออกแบบหลักสูตรการเรียนรู้เรื่องสิทธิมนุษยชน คุณจะเชื่อมโยงหลักสิทธิมนุษยชนกับระบบวรรณะอย่างไร เพื่อให้ผู้เรียนตระหนักถึงคุณค่าของความเท่าเทียม?

ความเชื่อ ศาสนา และลัทธิในยุคพุทธกาล สถานการณ์: นักเรียนคนหนึ่งกำลังสับสนว่าจะเลือกแนวทางการดำเนินชีวิตแบบใดระหว่างการบำเพ็ญตบะอย่างสุดโต่ง หรือการเสพสุขอย่างไม่มีขอบเขต

สถานการณ์: “หากคุณคือพระราชโอรสหรือพระราชธิดาในวังที่มีชีวิตหรูหรา และเห็นคนป่วย คนแก่ และคนตาย คุณจะตัดสินใจออกจากวังเพื่อแสวงหาความหมายของชีวิตหรือไม่? เพราะอะไร?”

• ตัดสินใจ "ออก" เพราะรู้สึกถึงความทุกข์ของชีวิต และอยากหาคำตอบเพื่อช่วยเหลือผู้อื่น
• ตัดสินใจ "ไม่ออก" เพราะยังไม่เข้าใจความทุกข์อย่างแท้จริง อาจหาวิธีช่วยคนจากตำแหน่งที่มีอยู่ก่อน

“หากคุณเป็นเจ้าชายสิทธัตถะที่บำเพ็ญทุกรกิริยาอย่างหนักถึงขั้นเกือบตาย แล้วรู้ว่าวิธีนี้ไม่ใช่ทางดับทุกข์ คุณจะทำอย่างไรต่อ?”

• เลิกบำเพ็ญทุกรกิริยา หันมาพิจารณาจิตใจด้วยการทำสมาธิ → เดินทางสายกลาง
• เป็นบทเรียนว่า “ความสุดโต่ง” ไม่ใช่ทางแก้ทุกปัญหา

หลักธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงในการปฐมเทศนา

• ก. อริยสัจ 4
• ข. มรรคมีองค์ 8
• ค. พรหมวิหาร 4
• ง. ปฏิจจสมุปบาท

“คุณเป็นครูที่สอนนักเรียนหลากหลายแบบ: เข้าใจเร็ว เข้าใจช้า ไม่พยายาม และต่อต้านคุณ คุณจะจัดการกับนักเรียนแต่ละแบบอย่างไร?”

• เข้าใจเร็ว: ให้โจทย์ท้าทายมากขึ้น
• เข้าใจช้า: สอนซ้ำ อธิบายใหม่
• ไม่พยายาม: สร้างแรงจูงใจ ค่อยๆ แนะนำ
• ต่อต้าน: ควรปล่อยและรอเวลา เหมือนบัวใต้โคลน

“ถ้าคุณมีเพื่อนคนหนึ่งใช้ชีวิตสุดโต่ง เช่น เที่ยวหนักมากหรือละเลยสุขภาพ คุณจะแนะนำเขาด้วยหลักธรรมข้อใดของพระพุทธเจ้า?”

• แนะนำ มัชฌิมาปฏิปทา คือ ทางสายกลาง ไม่สุดโต่ง
• อธิบายให้เพื่อนเข้าใจว่าทั้งการหลงในสุขหรือการทำร้ายตนเองต่างก็ไม่พาไปสู่ความสงบสุขที่แท้จริง

ผู้ฟังธรรมที่ได้รับดวงตาเห็นธรรมเป็นคนแรก

• อัสสชิ
• โกณฑัญญะ
• มหานามะ
• วัปปะ

“มีชายหนุ่มคนหนึ่งถามพระพุทธเจ้าด้วยความเย้ยหยันว่า ‘ชีวิตเกิดมาเพื่ออะไร?’ คุณคือพระพุทธเจ้า คุณจะตอบอย่างไร โดยใช้วิธีใดใน 4 วิธีที่เคยใช้?”

• ใช้ แบบสากัจฉา: ถามกลับว่า "แล้วท่านคิดว่าชีวิตเกิดมาเพื่ออะไร?" เพื่อกระตุ้นให้คิด
• ใช้ แบบตอบปัญหา ด้วยคำสอนเรื่อง อริยสัจ 4 ว่าชีวิตมีทุกข์ การเข้าใจทุกข์คือจุดเริ่มของความหมายชีวิต

“ภิกษุรูปหนึ่งแอบนำทรัพย์สินของชาวบ้านไปใช้ส่วนตัว เมื่อมีผู้ร้องเรียน พระพุทธเจ้าจะจัดการอย่างไร?”

• สอบถาม → ตักเตือน → อธิบายผลเสีย → บัญญัติสิกขาบท เช่น ห้ามครอบครองทรัพย์ที่ไม่ใช่ของตน
• สร้างความเข้าใจถึงเจตนาและประโยชน์ของสิกขาบท ไม่ใช่การลงโทษ แต่เพื่อรักษาหลักธรรม